Jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba zapalna o podłożu autoimmunologicznym, w której układ odpornościowy atakuje własne tkanki — przede wszystkim błonę maziową stawów. Choć choroba kojarzy się głównie z bólem i obrzękiem stawów, objawy RZS są znacznie szersze i mogą obejmować cały organizm. Wczesne rozpoznanie objawów ma kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia i zapobiegania trwałym uszkodzeniom.

W tym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje o tym, jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów, jak wygląda ich rozwój i kiedy zgłosić się do reumatologa.

Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów?

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła, układowa choroba zapalna o podłożu autoimmunologicznym, charakteryzująca się symetrycznym zapaleniem stawów oraz możliwością zajęcia narządów pozastawowych. Mechanizm choroby opiera się na nieprawidłowej aktywacji układu immunologicznego, który z niewyjaśnionych przyczyn zaczyna produkować autoprzeciwciała i inicjuje reakcję zapalną skierowaną przeciwko własnym tkankom.

Głównym celem ataku immunologicznego jest błona maziowa stawów (synovium) — cienka warstwa tkanki łącznej wyściełająca jamę stawową, produkująca maź stawową. W wyniku przewlekłego zapalenia dochodzi do jej proliferacji (rozrostu) i nacieku zapalnego złożonego z limfocytów T, B, makrofagów i komórek plazmatycznych, co prowadzi do powstania tzw. pannusu — patologicznej ziarniny niszczącej chrząstkę, kość i przyczepy ścięgniste.

Proces ten powoduje:

• erozję warstwy podchrzęstnej kości

• zanik chrząstki stawowej

• przykurcze i niestabilność stawu

• trwałe zniekształcenia i utratę funkcji

Bez skutecznego leczenia RZS może prowadzić do niepełnosprawności ruchowej w ciągu kilku lat od diagnozy, szczególnie u osób z ciężkim przebiegiem seropozytywnym (RF+, ACPA+).

Reumatoidalne zapalenie stawów jako choroba układowa

Choć obraz kliniczny RZS koncentruje się na układzie ruchu, to jednak należy pamiętać, że jest to choroba ogólnoustrojowa, obejmująca wiele narządów i układów. Objawy pozastawowe są szczególnie istotne u pacjentów z długim czasem trwania choroby lub wysoką aktywnością zapalenia.

1. Układ sercowo-naczyniowy

• Zapalenie osierdzia (pericarditis): może występować jako suchy ból w klatce piersiowej nasilający się przy głębokim wdechu lub zmianie pozycji. U części pacjentów pojawia się płyn w jamie osierdziowej.

• Zwiększone ryzyko miażdżycy: przewlekły stan zapalny przyspiesza rozwój miażdżycy tętnic wieńcowych i mózgowych. Pacjenci z RZS mają wyższe ryzyko incydentów sercowo‑naczyniowych, takich jak zawał serca czy udar mózgu — ryzyko porównywalne do pacjentów z cukrzycą typu 2.

2. Układ oddechowy

• Śródmiąższowa choroba płuc (ILD): zapalenie i włóknienie miąższu płuc występuje u około 10% pacjentów. Objawia się dusznością, kaszlem, ograniczeniem tolerancji wysiłku i zmianami w badaniu TK wysokiej rozdzielczości (HRCT).

• Zapalenie opłucnej (pleuritis): może występować z wysiękiem w jamie opłucnej, prowadząc do duszności i bólu opłucnowego.

• Guzki reumatoidalne w płucach: u seropozytywnych pacjentów mogą powstawać podopłucnowe zmiany przypominające zmiany nowotworowe w RTG lub TK — wymagają różnicowania.

3. Skóra

• Guzki reumatoidalne: najczęściej zlokalizowane są nad wyrostkami kostnymi (łokcie, palce, kręgosłup szyjny). Są twarde, niebolesne, mogą ulec owrzodzeniu.

• Zapalenie naczyń (vasculitis): objawia się jako drobne wybroczyny, owrzodzenia skóry kończyn dolnych, martwica palców. Występuje w zaawansowanych postaciach RZS i może być powikłaniem seropozytywności.

4. Układ wzrokowy

• Zapalenie spojówek i twardówki (scleritis): objawia się zaczerwienieniem oka, bólem, światłowstrętem. Zapalenie twardówki może prowadzić do perforacji gałki ocznej i wymaga pilnej interwencji.

• Zespół suchego oka (często w ramach wtórnego zespołu Sjögrena): pieczenie, uczucie „piasku pod powiekami”, łzawienie, pogorszenie ostrości widzenia.

5. Układ moczowy i nerki

• Pośrednie zajęcie nerek: same nerki rzadko są bezpośrednio objęte procesem zapalnym, ale mogą ulegać uszkodzeniu wskutek stosowania leków (np. NLPZ, cyklosporyny, metotreksatu). Niekiedy obserwuje się amyloidozę wtórną (AA) w przebiegu długotrwałego, niekontrolowanego RZS.

6. Układ nerwowy

• Zespół cieśni nadgarstka: przewlekły obrzęk błony maziowej może uciskać nerw pośrodkowy, prowadząc do mrowienia i osłabienia chwytu ręki.

• Obwodowe neuropatie zapalne: mogą być skutkiem zapalenia naczyń lub niedokrwienia nerwów — objawy to drętwienie, parestezje, ból neuropatyczny.

• Podwichnięcie kręgu szczytowo-obrotowego (atlantoaxial subluxation): szczególnie niebezpieczne powikłanie RZS w odcinku szyjnym kręgosłupa. Może prowadzić do ucisku rdzenia i objawów neurologicznych, a w skrajnych przypadkach — do nagłej śmierci.

Jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów – objawy stawowe

Objawy stawowe reumatoidalnego zapalenia stawów są zazwyczaj pierwszym sygnałem rozwijającej się choroby. Ból, sztywność poranna, obrzęki oraz ograniczenie ruchomości stawów — szczególnie tych drobnych w dłoniach i stopach — mogą świadczyć o aktywnym stanie zapalnym. W tej części artykułu opisuję, jak rozpoznać najczęstsze dolegliwości stawowe w RZS, jakie stawy są zwykle zajęte na początku choroby i jakie zmiany mogą pojawić się w miarę jej postępu.

Ból i sztywność poranna stawów

To jeden z najbardziej typowych objawów RZS. Pacjenci opisują uczucie „zardzewienia” stawów po przebudzeniu — sztywność trwa zwykle powyżej 60 minut. W odróżnieniu od choroby zwyrodnieniowej, w której sztywność ustępuje w ciągu kilkunastu minut, tutaj jest długotrwała i utrudnia normalne funkcjonowanie.

Obrzęk i ocieplenie stawów

Stawy objęte stanem zapalnym są często:

• opuchnięte,

• bolesne przy dotyku,

• cieplejsze niż otaczająca je skóra.

Nie zawsze występuje zaczerwienienie. Objawy są symetryczne, czyli występują po obu stronach ciała — co odróżnia RZS od wielu innych schorzeń reumatycznych.

Najczęściej zajęte stawy

Na początku choroby najczęściej zajęte są:

• stawy śródręczno‑paliczkowe (MCP),

• stawy międzypaliczkowe bliższe (PIP),

• nadgarstki,

• stawy śródstopno‑paliczkowe (MTP).

W miarę postępu choroby może dojść do zajęcia większych stawów: łokci, kolan, barków czy bioder.

Postępujące ograniczenie ruchomości

Nieleczone zapalenie prowadzi do uszkodzenia struktur stawu. Dochodzi do:

• ograniczenia zakresu ruchu,

• przykurczów,

• deformacji: palce łabędziej szyi, palec butonierkowaty, odchylenie łokciowe palców.

Jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów – objawy ogólne

Objawy ogólne reumatoidalnego zapalenia stawów często pojawiają się we wczesnym stadium choroby i bywają mylone z przemęczeniem, infekcją lub stresem. Zmęczenie, stany podgorączkowe i niezamierzona utrata masy ciała mogą świadczyć o aktywności zapalnej organizmu, zanim jeszcze dojdzie do zajęcia stawów. W tej części wyjaśniam, jak rozpoznać nieswoiste objawy ogólnoustrojowe RZS i dlaczego nie warto ich bagatelizować.

Zmęczenie i osłabienie

Pacjenci zgłaszają przewlekłe zmęczenie, brak energii, senność i uczucie rozbicia. Czasem przypomina to zespół przewlekłego zmęczenia lub stan depresyjny.

Stany podgorączkowe

Stan zapalny może powodować temperaturę 37,5–38°C, która utrzymuje się przez wiele dni lub tygodni. Gorączka wyższa niż 38°C zwykle sugeruje infekcję, a nie sam RZS.

Spadek masy ciała

Zaburzenia metaboliczne i brak apetytu prowadzą u niektórych pacjentów do utraty masy ciała, a w skrajnych przypadkach do kacheksji reumatoidalnej (wyniszczenia zapalnego).

Jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów – objawy pozastawowe

Objawy pozastawowe występują u około 40% chorych i mogą być pierwszym sygnałem ciężkiego przebiegu choroby. Są dowodem na to, że RZS to nie tylko choroba stawów. U części pacjentów układ immunologiczny atakuje również inne narządy i tkanki, prowadząc do zmian w skórze, sercu, płucach, oczach czy układzie nerwowym. W tej części artykułu omawiam, jak rozpoznać objawy pozastawowe RZS, dlaczego ich obecność świadczy o cięższym przebiegu choroby i kiedy wymagają pilnej diagnostyki specjalistycznej.

Guzki reumatoidalne

Twarde, niebolesne zmiany podskórne — najczęściej nad wyprostnikami kończyn górnych, wokół łokcia lub kręgosłupa. Świadczą o aktywnej chorobie seropozytywnej.

Zapalenie opłucnej i osierdzia

U części pacjentów dochodzi do zapalenia błon surowiczych:

• opłucnej — może dawać duszność, suchy kaszel,

• osierdzia — może powodować ból zamostkowy, uczucie kołatania serca.

Zespół Sjögrena wtórny

Towarzyszy RZS i objawia się:

• suchością w jamie ustnej,

• pieczeniem oczu,

• uczuciem piasku pod powiekami.

Wynika z zapalenia gruczołów łzowych i ślinowych.

Neuropatie i zespół cieśni nadgarstka

Długotrwały obrzęk w obrębie nadgarstka może prowadzić do ucisku na nerw pośrodkowy i wystąpienia typowego zespołu cieśni nadgarstka (drętwienie, mrowienie palców, ból nocny).

Diagnostyka – jak potwierdzić, że objawy to reumatoidalne zapalenie stawów?

Jeśli występują u Ciebie objawy wskazujące na możliwe reumatoidalne zapalenie stawów, niezbędna jest pilna konsultacja reumatologiczna. Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia w tzw. „oknie terapeutycznym” (pierwsze 6–12 tygodni od początku objawów) znacząco zwiększa szanse na zahamowanie procesu zapalnego i uniknięcie nieodwracalnych zmian w stawach.

Rozpoznanie RZS opiera się na kompleksowej ocenie klinicznej, serologicznej i obrazowej, zgodnie z kryteriami klasyfikacyjnymi ACR/EULAR.

Badania laboratoryjne

1. OB (odczyn Biernackiego) i CRP (białko C-reaktywne):
   

   • Są to nieswoiste wskaźniki stanu zapalnego.

   • Podwyższone wartości sugerują aktywną fazę zapalną.

   • Przydatne także w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie.

2. Czynnik reumatoidalny (RF):
   

   • Autoprzeciwciało obecne u około 70–80% chorych z RZS.

   • Dodatni wynik wspiera rozpoznanie, ale nie jest specyficzny (może występować również w innych chorobach i u zdrowych osób starszych).

3. Przeciwciała anty-CCP (ACPA – anty-cyclic citrullinated peptide antibodies):
   

   • Bardziej swoiste niż RF — obecne nawet u pacjentów z seronegatywnym RF.

   • Obecność ACPA wiąże się z większym ryzykiem agresywnego przebiegu choroby i występowaniem zmian destrukcyjnych w stawach.

   • Ich wykrycie ma dużą wartość predykcyjną już na wczesnym etapie choroby.

4. Morfologia krwi:
   

   • Często obserwuje się niedokrwistość normocytarną normochromiczną (niedokrwistość chorób przewlekłych).

   • Leukocytoza lub leukopenia – w zależności od aktywności zapalenia i leczenia.

   • Małopłytkowość lub trombocytoza – również możliwe.

5. Próby wątrobowe, kreatynina, badanie ogólne moczu:

   • Niezbędne do oceny wyjściowej przed wdrożeniem terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby (DMARDs).

Badania obrazowe

1. RTG (radiogram) stawów rąk i stóp:

   • W zaawansowanych stadiach ukazuje:

     • erozje (ubytki w nasadach kostnych),

     • osteoporozę okołostawową,

     • zwężenie szpar stawowych,

     • deformacje i podwichnięcia.

   • RTG ma ograniczoną czułość na wczesnym etapie choroby.

2. USG (ultrasonografia) narządu ruchu:
   

   • Wysoka czułość w wykrywaniu zapalenia błony maziowej (synovitis) i płynu stawowego.

   • Umożliwia ocenę przepływu krwi w błonie maziowej w trybie Dopplera (wskaźnik aktywności zapalenia).

   • Może być używane w codziennej praktyce reumatologicznej do oceny leczenia.

3. MRI (rezonans magnetyczny):
   

   • Bardzo czułe badanie obrazowe – pozwala na wykrycie:

     • zapalenia,

     • uszkodzeń chrząstki i kości,

     • zmian w przyczepach ścięgien i więzadeł.

   • Wykorzystywane głównie w sytuacjach diagnostycznie niejednoznacznych lub przed zastosowaniem terapii biologicznej.

Kryteria klasyfikacyjne RZS – ACR/EULAR 2010

Dla celów klasyfikacyjnych (niekoniecznie klinicznego rozpoznania), stosuje się punktową skalę opartą na czterech kategoriach:

Kategoria	Zakres punktacji
Liczba zajętych stawów	0–5 pkt
Serologia (RF, ACPA)	0–3 pkt
Wskaźniki ostrej fazy (CRP, OB)	0–1 pkt
Czas trwania objawów (>6 tygodni)	0–1 pkt

6 lub więcej punktów (na 10 możliwych) oznacza spełnienie kryteriów RZS.

Warto podkreślić, że lekarz może rozpoznać RZS również poza kryteriami klasyfikacyjnymi, jeśli obraz kliniczny i wyniki badań przemawiają za taką diagnozą. Kryteria ACR/EULAR służą przede wszystkim do ujednolicenia badań klinicznych i wczesnego wychwytywania pacjentów.

Kiedy zgłosić się do reumatologa?

Nie czekaj, aż objawy się nasilą. Zgłoś się do specjalisty, jeśli:

• ból i sztywność stawów trwają powyżej 6 tygodni

• występuje symetria objawów

• pojawiły się objawy ogólne: zmęczenie, stany podgorączkowe, spadek wagi

• masz w rodzinie osobę chorującą na RZS.

Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia zwiększają szanse na pełną remisję i zachowanie sprawności.

Leczenie – co po rozpoznaniu objawów?

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi, celem leczenia jest uzyskanie remisji lub niskiej aktywności choroby (strategia treat-to-target).

Leczenie obejmuje:

• leki konwencjonalne: metotreksat, sulfasalazyna, leflunomid,

• biologiczne: inhibitory TNF‑α, IL‑6, kostymulacji limfocytów T,

• celowane syntetyczne: inhibitory JAK,

• glikokortykosteroidy: jako leczenie pomostowe,

• rehabilitacja i opieka psychologiczna: wspierają powrót do sprawności.

Jakie są objawy reumatoidalnego zapalenia stawów – podsumowanie

Reumatoidalne zapalenie stawów objawy daje wielopostaciowe. Obejmują one:

• ból, obrzęk i sztywność poranną stawów

• zajęcie drobnych stawów rąk i stóp

• objawy ogólne: zmęczenie, stany podgorączkowe, utrata masy ciała

• objawy poza stawowe: guzki, zmiany płucne, zespół Sjögrena, neuropatie.

Im wcześniej rozpoznasz objawy reumatoidalnego zapalenia stawów, tym większa szansa na zatrzymanie postępu choroby. Leczenie jest skuteczne, ale musi być wdrożone wcześnie i prowadzone pod opieką reumatologa.